SARIYAR BARAJI VE HİDROELEKTRİK SANTRALI PROJE SAFHASI

     1935 yılında kurulmuş bulunan Elektrik İşleri Etüd İdaresi(E.İ.E.İ)Sakarya nehrinin Kuzey Batı Anadolu Bölgesi enerji ihtiyaçları için önemini görerek bu nehrin rejimini meydana çıkarmak amacıyla aynı sene içinde ana kol üzerinde Başdeğirmen'de (Kütahya civarında)Polatlı'nın 30 Km cenubunda,Tekkeköy'de ve Bilecik civarında Yenice mevkiinde birer rasat istasyonu inşa etmiştir.
     Diğer yandan nehrin sahip olduğu enerji potansiyelini meydana çıkarmak, nehrin rejimini düzeltmek imkanlarının araştırmak amacıyla E.İ.E.İ Y.Mühendislerinden Muhittin Kulin ve Necip Suveren 1937 yılında Beylikköprü'den (Polatlı civarı),Bilecik'in doğusunda Sakarya'nın kullanılabilecek son boğazını teşkil eden Osmaneli köprüsüne kadar lastik sandalla bir keşif gezisinde bulunurlar.15 gün kadar devam eden bu etüd sonunda nehrin sularını düzenlemek ve enerji üretmek amacıyla bent inşaası imkanına sahip gördükleri başlıca 6 mevkide daha detaylı etüdlere başlamak gerektiğine dair bir rapor hazırlamışlardır.Yapılan etüdde tespit edilen mevkiler:

1. Çağlayık
2. Sakarya Kargısı
3. Sarıyar
4. Süleler
5. Yenice
6. Paşalar'dır.

     Gezi sırasında nehrin rejimini tespit etmek amacıyla gerekli olan rasat istasyonu yerleride araştırılmıştır.
Yukarıda adı geçen 6 yerden Paşalar ve Sarıyar Boğazlarının jeolojik durumları daha müsait görülmüş ve burada inşa olunacak barajların gerekli hidrolojik bilgileri için ilk olarak Paşalar boğazında ve Sarıyar Boğazının 35 km üstünde Ballık mevkiinde birer gözlem istasyonu tesis edilmiştir.
     İlk başta Sakarya nehri üzerine sadece Ankara ve civarı için düşünülen enerji tesisleri İstanbul,İzmit,Adapazarı gibi önemli sanayi merkezlerini içine alacak şekilde Kuzey Batı Anadolu Bölgesi ismi verilerek enerji verilecek saha genişletilmiştir.Bu bölgenin gittikçe artan enerji ihtiyaçlarını kurulacak Çağlayık baraj ve enerji tesislerinin karşılayamayacağı yapılan enerji tahminleri sonucunda görülmüş;Sakarya üzerinde daha büyük bir araştırmanın gerekliliği ortaya çıkmıştır.Bu amaçla 1943 yılında Sarıyar'ın jeolojik etüdlerine başlanmış, etüdler sonucunda Sarıyar'ın ihtiyaca cevap verebileceği görülmüştür. 1948 yılında ise Sarıyar'ın ekonomik verimliliğini araştırmak amacıyla Amerika'nın tanınmış Müşavirlik Mühendislik firması * Tebit edilen Sarıyar Boğazı.
(Barajın tam yapıldığı yer)        "İnternational Engineering Co.Inc."ye bir rapor hazırlatılmıştır.

     

      Sarıyar Barajnın yeri Amerikanın tanınmış Müşavir Mühendislerinden Mr.Growdon'a da gösterilmiş ve bu barajın inşaası ile ülkenin kıt olan taşkömüründen önemli miktarda tasarruf sağlanacağı anlaşılmıştır.
Bundan sonra E.İ.E.İ aynı sene içinde kaya dolgu olarak Sarıyar Barajı avan projesinin hazırlanması için Internatıonal Engineering Co.Inc firması ile bir anlaşma imzalamıştır.Bu proje aşağı Sakarya'nın kurutma,taşkın önleme ve ulaşım imkanlarınıda kısaca içermektedir.Projeye göre 110m.yüksekliğinde bir kaya dolgu baraj olarak tasarlanan Sarıyar Barajı'nın inşaatına daha önce Amerikalı şirket tarafından hazırlanan avan proje üzerinden Marshall teknik yardımından temin edilen para ile 1951 yılında Etibank Tarafından inşaatına geçilmiştir.Bu arada bent tipi kaya dolgu şeklinden teknik ve ekonomik gerekçelerle beton ağırlık bendine çevrilmiştir.
Sarıyar Barajı projesi ülkemizde ilk defa bir nehrin belirli bir kısmının başından sonuna kadar çeşitli amaçlar göz önünde tutularak hazırlanmış amenajman projesinin kilit projesidir.Bu tesis sadece ülkenin elektrik ihtiyacını karşılamakta kalmamakta aynı zamanda Sakarya'nın Karadeniz'e kadar 360Km lik kısmında nehrin kontrolüne de imkan vermiştir.

* Sarıyar Hasan Polatkan Barajı

      Sarıyar Barajı iptida bir kaya barajı olarak düşünülmüş idi.Ancak muhtelif faktörlerin bu meyanda güçlük arzeden dolu savak harfiyatının ve makul nakil mesafeleri içerisinde münasip dolgu malzemesinin bulunmayışı sebebiyle proje beton ağırlık baraj tipine tahvil edilmiştir.

* Baraj yapımında emeği geçenler. Cumhurbaşkanı Celal Bayar,Başbakan Adnan Menderes, Maliye Bakanı 'Baraja ismini veren' Hasan Polatkan, Etibank Genel Müdürü Cemil Gökçen.

SARIYAR BARAJININ KARAKTERİSTİKLERİ :

BARAJ:
Tip:Beton ağırlık barajı
Baraj taban kotu 372
Esas nehir yatağı 390
Tepe kotu 480
Temel tabandan itibaren yüksekliği 180 m
Sakarya'nın tabii yatağından yüksekliği 90 m
Üst seviyede platforum genişliği 7 m
Üst seviyede platforum uzunluğu 250 m
Tabanda uzunluğu 60 m
Baraj gövdesi beton hacmi 568.000 m3
Mecmu savak kapasitesi 7.500 m3/su
GÖL:
Faydalı hacim 1.900 x10 m3
Mesaha 80 km2
Azami su seviyesi 475.000
Azami su seviyesi 445.50

      Barajın hesabına gerek baraj eksenine dik ve gerekse eksen yönünde tam zelzele yüklerinin tesiri de hesaba katılmıştır.bu yüzden barajın temel üçgeninin ucu göl seviyesinden 12,50 m. Yükseğe vaz edilmiş olup kotu 487,5 dur. Temel üçgenin hava ile temastaki yüzeyine ise 4,5 rakımına kadar % 15 meyillidir.Ve bundan itibaren yükselmektedir.

* Barajın en boy kesiyleri.

            Dolu savak ayakları barajın tepesinde ve mansap tarafından yükselen konsallar şeklinde hesaplanmıştır.Barajın arkasındaki gölün irtifaını tanzim etmek için dolu savağa 6 tane 11 m. Genişliğinde ve 10,5 m. Yükseklikte çelik kapak konmuştur.
            Dolu savağın üst kotu olup, kapaklar buradan 10 m daha yükseğe çıkararak göl seviyesinin 475 e kadar yükselebilmesini temin ederler.Şiddetli yağmurlar veya önceden tahmin edilen feyezanlar kontrolu yapılabilir.

* Sarıyar Barajı yapım çalışmaları

            400 kotunda, Sakaryanın baraj ile santral arasında susuz kalan kısmındaki Sarıyar Köyü ve diğer ihtiyaç sahiplerine luzumlu zamanlarda su temin etmek için baraj gövdesine, 7 m3/su verebilmek olan, 42 inçlik bir bir boru bırakılmıştır.bu borunu ucunda 36 inçlik Howel Bunger tipi vana mevcut olup bunu vasıtasiyle borudan çıkan suyun akımı kontrol edilmektedir.

* Howel Bunger tipi vana inşaatı ve bu vanadan kontrollü su tasfiyesi

           Baraj gövdesi içinde üç muhtelif kotla ve birbirine bağlı muayene galerileri ve barajın bir adet pompa dairesi vardır.baraj tabanına ve bu tabanın altındaki kayaya yapılacak çimento enjeksiyonları için gerekli pompalar da bu galeriler içersine konmuş, enjeksiyon işine baraj vezninin enjeksiyon tazyikine tahammülünü temin maksadıyla, ancak baraj muayyen bir irtifai aldıktan sonra başlanmıştır.
Barajın üzerinde normal trafiğe müsait, 7 m genişliğinde bir yol vardır.

* Sarıyar Barajı ünitelerle planı

DERİVASYON TÜNELİ
          Derivasyon tünelinin, barajın 400 m kadar memba tarafında bulunan giriş ağzı 392, santralin 100 m kadar mansabına bulunan çıkış ağzı 383 kotunda olup, uzunluğu 1090 m, net kutru 8,6 m. dir Derivasyon tüneli ve tepe kotu 412 olan botardo 11 Kasım 1953de ikmal edilip bu tarihten itibaren Sakarya nehri bu tünelden geçirilmiştir.Tünelin harfiyat yekunu 126.000 m3 ve kaplama betonu yekunu ise 2.100 m3 dür.Bu tünel, baraj inşaatının muayyen bir seviyesi bulduğu 1958 mayıs ayı başında çelik kapaklarla kapanmış ve bu kapakların arkasına da beton tıkaçlar yapılmıştır.
* Derivasyon tüneli çalışmaları.

SU ALMA KULESİ :
            Su alma tesisi güvenilir ve arızasız çalışır bir tesis olması zaruretinden dolayı çok ehemmiyetlidir. Temelden itibaren irtfai 70 m dir ve bunun 45 m si su içinde kalmaktadır.Kuvvet tüneli giriş kapak ve süzgeçlerini ihtiva etmekte olup 11x11 m. maktaında bir kuledir.Bu kulenin her türlü yük altında çalışabilmesi nazarı itibare alınmış ve hatta çok şiddetli zelzelelerde kapakların arızasız çalışmasını temin edebilmek için luzumlü bütün tedbirler yerine getirilmiştir. Kapaklara 480 kotuna konulmuş olan bir vinç tesisatı ile kumanda edilmektedir.
             Kule, arkasındaki yola iki açıklıklı bir betonarme köprü ile bağlanmaktadır.Bu köprü dağ tarafından bir ayağa istinat etmekte, açıklığın ortasındaki mesnedini 20 m irtifaındaki bir ayakla, nihai mesnedini su alma kulesinin mansap duvarı teşkil etmektedir.

* Su alma kulesi(İntek) çalışmaları	* Günümüzde su alma kulesi

KUVVET TÜNELİ:

            Derivasyon tünelinin aynı zamanda bir kuvvet tüneli olarak çalışmasından vazgeçilmekten sonra Chas.T Main Inc. Firması tarafından 8 m kurtunda betonla kaplı yeni bir tünelin projeleri hazırlanmıştır. Bu tünelin su alma tesisi civarında kısa bir kısmı çelikle kaplı olup çıkış ağzında da gene diğer bir çelik kısım denge bacasını geçerek dağa girmektedir.Dağı kat ettiği kısımda tünel kayadaki bir çok faylardan geçer.Bu faylar umumiyetle enjeksiyon ile doldurulmuştur.

* Kuvvet Tüneli İnşaatı

DENGE BACASI VE ÇELİK CEBRİ BORULARI
           Tünelin giriş ağzı ile santraldeki türbinlerin arasındaki büyük mesafede su darbesinden meydana gelecek kuvvetleri hafifletmek ve aynı zamanda elektrik sisteminde istene munzam yük ihtiyaçlarını karşılayacak su miktarını temin etmek için bir denge bacasının kullanılması zarureti hasıl olmuştur.Denge bacasının yüksekliği 46,5 m dir.Bunun 23,5 m si toprak içine gömülmüştür. Çapı ise 28m dir.
Takriben 28.750 m3 hacimlidir.Denge bacası kaynakla çelikten mamul olup çelik kalınlığı dibinde 10 mm ye tahavvül eder.

* Denge Bacası İnşaatı

           Esasında cebri borular kuvvet tünelinin bir temadisinden ibarettir.8.000 m kurtundaki cebri boru, kuvvet tünelinin mansap tarafından dağdan çıktıktan hemen sonra beheri 5.94 m kurtundaki iki kısma ayrılır.Bu iki çelik boruda 424 kotundaki tünel hizasından aşağı inerek 384,5 kotundaki türbin mihveri hizasına gelirler.5.94 kurtundaki borularla her biri 4.20 m kurtunda iki branşmana ayrılarak suya dört çıkış temin ederler.

* Cebri Borular ve denge bacasından Santrala inşaatı		* Denge Bacası